प्रस्तावना
प्रस्तावना
ठाणे जिल्हातील ग्रामीण भागाच्या लोकसंख्येस प्रतिबंधात्मक व उपचारात्मक आरोग्य सुविधा पुरविण्याचे काम जिल्हा परिषदेच्या आरोग्य विभागामार्फत केले जाते. त्यासाठी खालील प्रमाणे आरोग्य संस्था कार्यरत आहेत.
प्राथमिक आरोग्य केंद्र :- 35 मंजूर असुन प्रत्यक्षात 33 प्रा आ केंद्र कार्यान्वित आहेत.
प्राथमिक आरोग्य उपकेंद्र :- 209 मंजूर असुन प्रत्यक्षात 33 उपकेंद्र कार्यान्वित आहेत.
प्राथमिक आरोग्य पथके :- 05 मंजूर
आयुर्वेद दवाखाने :- 01 मंजूर
जिल्हा परिषद दवाखाने :- 0 2 मंजूर
प्राथमिक आरोग्य केंद्र :-
प्राथमिक आरोग्य केंद्रामार्फत प्रतिबंधात्मक आरोग्य सेवा व तातडीच्यावैद्यकीयसेवांचीउपलब्धता, बाहयरुग्ण कक्ष, 6 खाटांचे आंतररुग्ण कक्ष, शस्त्रक्रिया सेवा, (कुटुंब कल्याण स्त्री शस्त्रक्रिया) प्रयोगशाळा सेवा, विविध राष्ट्रीय कार्यक्रम राबविणे, कुटुंब कल्याण कार्यक्रमांतर्गत सेवा देणे व उपकेंद्राकडून संदर्भित केलेल्या रुग्णांवर उपचार या आरोग्य सेवा दिल्या जातात. बिगर आदिवासी क्षेत्रासाठी प्रत्येक आरोग्य केंद्रामध्ये 13 व आदिवासी क्षेत्रासाठीप्रत्येक प्राथमिक आरोग्य केंद्रासाठी 14 अधिकारी/कर्मचारी कार्यरत असतात. यामधील स्वच्छता व वाहन सेवा कंत्राटी पध्दतीने देण्याबाबत शासनाचे निर्देश आहेत. सर्व राज्यांमध्ये प्रा. आ. केंद्राची रचना ही समान आहे. ही सर्व प्रा.आ.केंद्र जिल्हा परिषदेच्या नियंञणाखाली येतात.
उपकेंद्र :-
उपकेंद्रामार्फत प्रथमोपचार, प्रसुतीपूर्व मातांची तपासणी व किरकोळ आजारावर औषधोपचार, कुटुंब कल्याण, माता बाल संगोपन विषयक सल्ला व सेवा या बरोबरच क्षयरोग, कुष्ठरोग व हिवतापाच्या रुग्णांना उपचार व संदर्भ सेवा, आरोग्य शिक्षण इत्यादी सेवा पुरविण्यात येतात. प्रत्येक उपकेंद्रामध्ये आरोग्य सेवक(पुरुष) व (स्त्री) तसेच एक अंशकालीन स्त्री परिचर अशा 3 पदांस शासनाने मान्यता दिली आहे.
प्राथमिक आरोग्य पथक :-
ग्रामीण भागातील आरोग्य सेवांपासुन वंचित व अर्धवंचित ग्रामस्थांना त्यांच्या गावांमध्ये आरोग्य सेवेची सुविधा पुरविणे, या उद्देशाने सुरु करण्यात आलेल्या या उपक्रमांतर्गत निदानात्मक उपचार पुरविण्याची तरतुद आहे. अत्यावश्यक प्राथमिक आरोग्य सेवांसह निदानात्मक सुविधा पुरविणे. बालमृत्यु, मातामृत्यु दरात घट करुन आर्युमान वृध्दी करणे हाही या उपक्रमाचा मुख्य उद्देश आहे.
आर्युवेदिक दवाखाने :-
ठाणे जिल्हयामध्ये आयुष विभागाअंतर्गत 1 आयुर्वेदिक दवाखाना कार्यरत असन सदर दवाखान्यांमार्फत ग्रामीण भागामध्ये आयुर्वेंदिक उपचार केले जातात. आयुर्वेदिक दवाखान्यांमध्ये वैद्यकीय अधिकारी, औषधनिर्माता व परिचर कार्यरत असतात.
राष्ट्रीय आरोग्य कार्यक्रमांची अंमलबजावणी करण्यासाठी ठाणे जिल्हयात खालील आरोग्य संस्था कार्यरत आहेत.
शासनाचे निकषानुसार साधारणत: बिगर आदिवासी भागात 30 हजार लोकसंख्येस एक प्राथमिक आरोग्य केंद्र व त्या अंतर्गत प्रत्येक 5 हजार लोकसंख्येस एक प्राथमिक आरोग्य उपकेंद्राची स्थापना करण्यात आली आहे. तसेच आदिवासी भागाकरिता 20 हजार लोकसंख्येस एक प्राथमिक आरोग्य व 3 हजार लोकसंख्येस एक प्राथमिक आरोग्य उपकेंद्र स्थापन करण्यात आले आहे. ठाणे जिल्हयात शहापूर हा तालुका संपुर्ण आदिवासी आहे. भिवंडी व मुरबाड हे अंशत: आदिवासी तालुके आहेत. व कल्याण व अंबरनाथ हे शहरी तालुके आहेत.
प्रा.आ. केंद्रांनी आरोग्य संवर्धनाचे काम करावे तसेच आरोग्य सेवेचा विस्तार ग्रामीण भागात व्हावा ही प्रा.आ. केंद्राकडुन अपेक्षा आहे. आरोग्य शिक्षण हा या कार्यक्रमाचा आवश्यक (मुलभूत) भाग आहे. आरोग्य संवर्धनाचे काम करित असताना लोकांमध्ये आरोग्य विषयक जनजागृती निर्माण करणे, व त्यांचे पूर्ण सहकार्य मिळविणे आणि त्यांचा सहभाग मिळविणे अपेक्षित आहे. प्रा.आ.केंद्राकडून वितरीत होणा-या मुलभूत सेवा खालीलप्रमाणेः-
1. प्राथमिक उपचार, प्रतिबंधात्मक सेवा
2. उपचारात्मक सेवा व संदर्भ सेवा
4. प्रजनन व बाल आरोग्य सेवा
5. गर्भवतीमातावबालकांचेलसीकरण
6. आरोग्य व आहार विषयक शिक्षण
7. पाण्याचे गुणवत्तचे सनियंत्रण आणि मुलभूत स्वच्छतेसाठी मार्गदर्शन
8. विविध रोगांचे प्रतिबंध व नियंत्रण कार्य
9. जीवन विषयक आकडेवारी एकञीकरण व अहवाल सादरीकरण
10. विविध राष्ट्रीय आरोग्य कार्यक्रम राबविणे.
11.रुग्णांच्याप्रयोगशाळेतीलप्राथमिक (मुलभूत) तपासण्या.
12. आरोग्य विषयक विविध प्रकारचे प्रशिक्षण
13. आरोग्य विभागातील कर्मचाऱ्यांचे प्रशिक्षण
14.पल्स पोलिआ लसीकरण मोहिम
15.जंतविरोधी मोहिम व जिवनसत्व “अ”वाटपमोहिम
16.आरोग्य शिक्षण व माहिती प्रसारण कार्यक्रम
ठाणे जिल्हातील ग्रामीण भागातील जनतेस खालील आरोग्य विभाग व आरोग्य विभागांतर्गत राष्ट्रीय आरोग्य अभियान मार्फत पुढील प्रमाणेचे विविध कार्यक्रमांची अमलबजावणी करण्यात येऊन आरोग्य सेवा पुरविण्यात येते
1. राष्ट्रीयमानसिकआजारनियंत्रणकार्यक्रम.
2. राष्ट्रीय कुटूंब कल्याण कार्यक्रम
3. असंसर्गजन्यआजार नियंत्रण कार्यक्रम
4. राष्ट्रीय आर.सी.एच. कार्यक्रम
5. राष्ट्रीय किटकजन्य आजार नियंत्रण कार्यक्रम
6. राष्ट्रीय आयोडीन न्युनता विकार नियंत्रण कार्यक्रम
7. रक्तक्षय मुक्त भारत अभियान
8. सुधारित राष्ट्रीय क्षयरोग नियंत्रण कार्यक्रम
9.राष्ट्रीय कुष्ठरोग निर्मुलन कार्यक्रम
10. राष्ट्रीय अंधत्व नियंत्रण कार्यक्रम
11. एकात्मिक रोग सर्व्हेक्षण कार्यक्रम
12. राष्ट्रीय एड्स नियंञण कार्यक्रम
13. साथरोग नियंत्रण कार्यक्रम (पाणी शुध्दीकरण व साथ नियंत्रण कार्यक्रम.)
14. मृत्युच्या कारणांचे सर्वेक्षण (जन्म-मृत्यु)
15.नवसंजीवनी योजना – आदिवासी भागासाठी
16.नागरी नोंदणी पध्दतीची अमंलबजावणी
17.मातृत्व अनुदान योजना
18. मानव विकास कार्यक्रम.
1. मातामृत्यु प्रमाण कमी करणे, 2. अर्भक मृत्यु प्रमाण कमी करणे, 3. आरोग्य संस्थांचा दर्जा सुधारणे, 4. असंसर्गजन्य आजाराचे प्रमाणे व त्यामुळे होणाऱ्या गुतागुती रोखणे हे आरोग्य विभागांतर्गत राष्ट्रीय आरोग्य अभियान कार्यक्रमाचे प्रमुख उद्दीष्ठ आहे.
या सर्व आरोग्य कार्यक्रमांची प्रभावी व परिणामकारक अंमलबजावणी करण्यासाठी खालीलप्रमाणे अधिकारी व कर्मचारी पदे मंजूर आहेत.
1. जिल्हा आरोग्य अधिकारी (वर्ग 1) 01
2. अतिरिक्त जिल्हा आरोग्य अधिकारी (वर्ग 1) 01
3. सहाय्यक जिल्हा आरोग्य अधिकारी (वर्ग 1) 01
4. जिल्हा माताबाल संगोपन अधिकारी (वर्ग 1) 01
5. प्रशासकिय अधिकारी (वर्ग 2) 01
6. सांख्यिकी अधिकारी (वर्ग 2) 01
7. जिल्हा विस्तार व माध्यम अधिकारी (वर्ग 2) 01
8. सांख्यिकी पर्यवेक्षक 01
9. सांख्यिकी अन्वेषक 01
10. विस्तार अधिकारी (सांख्यिकी) 01
11. प्रोजेक्टनिस्ट 01
12. आर्टिस्ट कम फोटोग्राफर 01
13. सार्वजनिक आरोग्य परिचारीका 02
14. शितपेटी तंत्रज्ञ 01
15. तालुका आरोग्य अधिकारी 05
16. वैद्यकिय अधिकारी (गट अ) 57
17. वैद्यकिय अधिकारी (गट ब) 25
18. आरोग्य पर्यवेक्षक (पुरूष) सरळसेवा 03
19. आरोग्य पर्यवेक्षक (पुरूष) पदोन्नती 08
20. आरोग्य सहाय्यक (पुरूष) पदोन्नती 50
21. आरोग्य सहाय्यक (स्त्री) पदोन्नती 38
22. आरोग्य सेवक (पुरूष) सरळसेवा 112
23. आरोग्य सेवक (पुरूष) पदोन्नती 12
24. आरोग्य सेवक (स्त्री) सरळसेवा 346
25. औषध निर्माण अधिकारी सरळसेवा 41
26. प्रयोगशाळा तंत्रज्ञ सरळसेवा 19