मनरेगा

परिचय

भारत सरकारने सप्टेंबर 2005 मध्ये महात्मा गांधी राष्ट्रीय ग्रामीण रोजगार हमी कायदा, 2005 मंजूर केला. हा कायदा ग्रामीण कुटुंबातील प्रौढ सदस्यांना रोजगाराची मागणी करणाऱ्या आणि अकुशल हाताने काम करण्यास इच्छुक असलेल्यांना एका आर्थिक वर्षात शंभर दिवसांच्या मजुरीच्या रोजगाराची कायदेशीर हमी देतो. ही योजना ठाणे जिल्ह्यात 01 एप्रिल 2017 पासून लागू करण्यात आली आहे.

व्हिजन आणि मिशन

• योजना ग्रामीण शेतकरी/शेतमजुरांना सामाजिक सुरक्षा प्रदान करून, महिला आणि दुर्बल घटकांचे सक्षमीकरण करून आणि पंचायत राज संस्थांना बळकट करून उत्पादक मालमत्तेची निर्मिती, पारदर्शक प्रक्रियेद्वारे पर्यावरणाचे संरक्षण आणि संवर्धन करण्यावर लक्ष केंद्रित करते. महात्मा गांधी NREGS अंतर्गत बांधण्यात आलेल्या पायाभूत सुविधांमुळे सिंचन, भूजल पुनर्भरण, वाढलेले कृषी उत्पादन आणि कार्बन जप्तीसाठी पाण्याची उपलब्धता वाढते.

1.3 उद्दिष्टे आणि कार्ये मजकूर

कोणत्याही ग्रामीण भागात राहणाऱ्या प्रत्येक कुटुंबाला जॉब कार्ड मिळण्याचा हक्क आहे ज्यामध्ये घरातील सर्व प्रौढ सदस्यांची नावे आणि छायाचित्रे असतात जेणेकरून ते कामाची मागणी करू शकतील आणि मिळवू शकतील. जॉब कार्ड हे एक प्रमुख दस्तऐवज आहे जे नोकरी शोधणाऱ्यांनी मागितलेले आणि मिळालेले मजुरी, दिलेले काम इत्यादी तपशील नोंदवते. 2024-2025 या वर्षासाठी सध्याचा मजुरी दर रु.297/- प्रतिदिन आहे. कामानुसार मजुरी कामगारांच्या बँक किंवा पोस्ट खात्यात जमा केली जाते.

वैयक्तिक मालमत्तेची निर्मिती करणाऱ्या कामांना खालील गोष्टींशी संबंधित असलेल्या कुटुंबांच्या मालकीच्या जमिनीवर किंवा घरावर प्राधान्य दिले जाईल:

1. अनुसूचित जाती
2. अनुसूचित जमाती
3. भटक्या जमाती
4. अधिसूचित जमाती
5. दारिद्र्यरेषेखालील इतर कुटुंबे
6. महिलांच्या नेतृत्वाखालील घरे
7. शारीरिकदृष्ट्या अपंग प्रमुख कुटुंबे
8. जमीन सुधारणांचे लाभार्थी
9. IAY/PMAY-ग्रामीण अंतर्गत लाभार्थी
10. अनुसूचित जमाती आणि इतर पारंपारिक वननिवासी (वन हक्कांची मान्यता) कायदा, 2006 (2007 चा 2) अंतर्गत लाभार्थी आणि वरील श्रेणी अंतर्गत पात्र लाभार्थी संपल्यानंतर, शेती आणि पुनर्संचयित क्षेत्रामध्ये परिभाषित केल्यानुसार लहान किंवा सीमांत शेतकऱ्यांच्या जमिनीवर 2008 या अटीच्या अधीन आहे की अशा कुटुंबांकडे त्यांच्या जमिनीवर किंवा घराच्या जागेवर हाती घेतलेल्या प्रकल्पावर काम करण्यास इच्छुक असलेल्या किमान एक सदस्यासह जॉब कार्ड असणे आवश्यक आहे.

 

प्रशासकीय सेटअप मजकूर

महाराष्ट्र शासनाच्या नियोजन विभागांतर्गत रोजगार हमी योजना (EGS) विभाग कार्यरत आहे.

महाराष्ट्र सरकारच्या अतिरिक्त मुख्य सचिव दर्जाचे अधिकारी ईजीएस विभागाचे प्रमुख आहेत. मुंबई शहर आणि मुंबई उपनगरी जिल्हे वगळता संपूर्ण राज्यात मनरेगाची अंमलबजावणी सुरू आहे.

1. विभागीय आयुक्त नागपूर
2. उपायुक्त रोहयो
3. जिल्हा स्तर- जिल्हाधिकारी आणि मुख्य कार्यकारी अधिकारी
4. उपजिल्हाधिकारी (EGS) उप मुख्य कार्यकारी अधिकारी पंचायत
5. गट विकास अधिकारी
6. कृषी अधिकारी
7. सहायक लेखाधिकारी

ब्लॉक पातळी-
1. तहसीलदार आणि गटविकास अधिकारी

ग्रामपंचायत स्तरावरील ग्रामसेवक

कंत्राटी कर्मचारी
1. MIS समन्वयक (जिल्हा)
2. सहाय्यक कार्यक्रम अधिकारी (जिल्हा/ब्लॉक स्तर)
3. तांत्रिक अधिकारी (जिल्हा/ब्लॉक स्तर)
4. लिपिक डेटा एंट्री ऑपरेटर (जिल्हा/ब्लॉक स्तर)
5. ग्रामपंचायत स्तरावर रोजगार सहाय्यक

योजनेचे जिल्हा स्तरावर देखरेख केले जाते आणि तहसीलदार आणि गट विकास अधिकारी यांच्यामार्फत ब्लॉक स्तरावर अंमलबजावणी केली जाते

संलग्न ऑफिसेस मजकूर

1. 1. 1. 1. नियोजन विभाग, महाराष्ट्र शासन2.
         2. आयुक्त (MGNREGS) नागपूर
         3. विभागीय आयुक्त कार्यालय कोकण
         4. जिल्हा कार्यक्रम समन्वयक (डीपीसी), जिल्हाधिकारी कार्यालय
         5. संयुक्त जिल्हा कार्यक्रम समन्वयक, जिल्हा परिषद
         6. डेप्युटी सीईओ (नरेगा)/(पंचायत)
         7. तहसीलदार कार्यालय आणि पंचायत समिती कार्यालय
         8. ग्रामपंचायत कार्यालय

         संचालनालय/आयुक्त मजकूर

         1. 1. नियोजन विभाग, महाराष्ट्र शासन2.
            2. आयुक्त (MGNREGS) नागपूर
            3. विभागीय आयुक्त कार्यालय कोकण

विभागप्रमुख

योजना/कार्यक्रम

केंद्र सरकार

मनरेगा ही केंद्र सरकारची योजना आहे. केंद्र सरकार आणि राज्य सरकारांनी संयुक्तपणे निधी दिला. प्रति कुटुंब 100 दिवसांपर्यंतच्या रोजगाराचा खर्च केंद्र सरकार उचलते आणि प्रत्येक कुटुंबाच्या 100 दिवसांपेक्षा जास्त दिवसांच्या वेतन खर्चाचा आर्थिक भार महाराष्ट्र सरकार उचलते.

धोरणे आणि मार्गदर्शक तत्त्वे मजकूर

मास्टर परिपत्रक 2024-25

https://nregaplus.nic.in/netnrega/WriteReaddata/Circulars/AMC_2024-25-English.pdf

राष्ट्रीय ग्रामीण रोजगार हमी कायदा 2005

https://rural.gov.in/sites/default/files/nrega/Library/Books/1_MGNREGA_Act.pdf

• वार्षिक अहवाल मजकूर

1. Thane District Persondays generated year 2024-25https://nreganarep.nic.in/netnrega/state_html/empstatusnewall_scst.aspx?page=D&lflag=eng&state_name=MAHARASHTRA&state_code=18&district_name=THANE&district_code=1802&fin_year=2024-2025&source=national&typediv=0&Digest=qEEZ9jUdM3hVGdPaMU4Kcw
2. Exepnditure in year 2024-25https://mnregaweb4.nic.in/netnrega/writereaddata/citizen_out/funddisreport_1802_eng_2425_.html

   Works

3. https://nregastrep.nic.in/netnrega/citizen_html/physicalperftemp_n.aspx?lflag=eng&district_code=1802&district_name=THANE&state_code=18&state_name=MAHARASHTRA&page=d&fin_year=2024-2025&Digest=Ztc3iVH42mJ20tCAEqZY1Q